Fonemisch bewustzijn
In dit artikel wordt toegelicht wat het fonemisch bewustzijn is en waarom dit zo belangrijk is.
Wat is het verschil tussen fonemisch bewustzijn en fonologisch bewustzijn?
Het fonemisch bewustzijn is van groot belang voor het leren lezen. Vaak worden de termen fonologisch en fonemisch bewustzijn door elkaar gebruikt, alsof het hetzelfde betekent. Dit is echter niet helemaal waar. Voor de goede orde leggen we het verschil nog even uit.
Het fonologisch bewustzijn is breder, het is de weg naar het fonemisch bewustzijn toe. Hier valt onder:
– kunnen luisteren (kritisch en aandachtig naar geluiden maar later ook naar woorden en zinnen)
– woorden en zinnen bewustzijn (samengestelde woorden als keukenraam of de volgorde van woorden in zinnen)
– het besef dat woorden kunnen rijmen (alert op laatste klanken van woorden)
– bewustzijn van lettergrepen, liever klankgroepen genoemd (koekenpan)
Als er nog onvoldoende fonologisch bewustzijn is, zal het fonemisch bewustzijn zich ook niet goed ontwikkelen. Hierbij gaat het erom dat een kind de betekenis van een woord los kan laten en dat het kan kijken naar de vorm van het woord, de losse klanken. Hier valt onder:
– het isoleren van klanken (kunnen horen wat de eerste, middelste, laatste klank van het woord ‘roos’ is)
– ‘plakken’ van klanken tot een woord; auditieve synthese (v-i-s wordt vis)
– kunnen ‘hakken’ van een woord in losse klanken; auditieve analyse (pan wordt p-a-n)
– het kunnen manipuleren van klanken binnen een woord (de letter /s/ in ‘soep’ wordt een /p/; wat krijgen we dan voor woord?)
Hoe werken wij in ons Centrum aan het fonemisch bewustzijn?
Drietal
Als een kind moeite heeft met het fonemisch bewustzijn dan wordt het makkelijker gemaakt als met visuele ondersteuning gewerkt wordt. Bijvoorbeeld het woord ‘jas’ wordt met hetzelfde plaatje afgebeeld op drie afzonderlijke kaartjes met de letters van het woord (drietal). Het kind mag het woordje van links naar rechts (leesrichting!) op tafel leggen terwijl het de letters van het woord met zijn mond voelt en hoort. Als het kind de woorden goed kan leggen, maken we er een spelletje van door van ieder woord een kaartje weg te halen dat het kind terug mag ‘kopen’ (winkeltje spelen). Daarna mag het kind het woord zelf opschrijven terwijl de kaartjes op de kop liggen. Dit is een van de vele speelse manieren hoe wij het fonemisch bewustzijn succesvol bevorderen.
Viertal
Een niveau hoger wordt toegepast als het kind de kleine woorden van mkm-structuur (medeklinker-klinker-medeklinker) goed kan.
De procedure is hetzelfde, maar dan met woorden van vier letters; dit noemen we dan ook viertal.
Het filmpje geeft een korte indruk van het werken aan het fonemisch bewustzijn met een meisje van eind groep 2 met behulp van viertallen.
Nieuw Protocol
Deze maand is het waardevolle protocol ‘Preventie leesproblemen groep 1 en 2’ uitgekomen. Dit is met name voor scholen maar ook voor gespecialiseerde logopedisten een leidraad om het fonologisch en fonemisch bewustzijn optimaal te stimuleren bij de kinderen.
Bij het protocol zijn tevens werkdocumenten gemaakt die gratis te downloaden zijn: protocol preventie leesproblemen groep 1 en 2_werkdocumenten.
Een van de auteurs van dit protocol is Hanneke Wentink. Zij is welbekend van meerdere protocollen rondom dyslexie en van het geven van cursussen voor KWeC. Astrid Renes geeft eveneens lees- en spellingcursussen voor KWeC.
Mocht een kind ondanks alle goede stimulatie op school toch moeite blijven houden met deze aspecten, dan zijn wij als gespecialiseerde logopedisten in ons Centrum er om het kind verder te helpen.
